KOMPANSATÖR NEDİR | NE İŞE YARAR | KULLANIM ALANLARI NELERDİR?

Kompansatör nedir, ne işe yarar, seçimi nasıl yapılmalıdır? sorularının yanıtı bu yazımızda sizleri bekliyor.

Kullanım alanları son derece geniş olan kompansatörler,  akışkan taşıyan ve yüksek oranda ısı değişimlerine maruz kalan boru hatlarında yaşanan genleşme ve büzüşmeyi ortadan kaldırarak endüstriyel sistemlerin çalışmasının devamlılığını sağlayan esnek genleşme elemanlarıdır.

Kompansatör nedir, kullanım alanları nelerdir? Kompansatör seçiminde nelere dikkat etmelisiniz sorularının yanıtları ve doğru kompansatör için doğru adres hels.com.tr.

KOMPANSATÖR NEDİR?

Kompansatör nedir, ne işe yarar sorusunun net bir cevabı vardır. Kısaca genleşme elemanı da olarak da adlandıran kompansatörler, boru hatlarının genleşmesi ve büzülmesini, bu nedenle tesisatta oluşan titreşimleri ortadan kaldıran yapı elemanlarıdır ve esneklikleri sayesinde endüstriyel sistemlerin kesintisiz ve verimli çalışmasını sağlarlar…

Kompansatörler özellikle boru hatlarındaki ısıl genleşmelerin büyük bir sorun olarak ortaya çıkmasıyla birlikte kullanılmaya başlanmıştır.

KOMPANSATÖR NE İŞE YARAR?

Kompansatör nedir sorusu kadar, ne işe yarar sorusu ve cevabı da önemlidir.

Expansion joint de denilen bu genleşme elemanları tesisatların olmazsa olmaz bölümüdür.

Kompansatör, boru hatlarında ortaya çıkan büyük boyutsal değişimleri gidermekle görevli esnek metal körüklü parçalardır. Boru hatlarında iki amaca yönelik olarak kullanılırlar. Bu amaçlardan ilki genleşme ikincisi de titreşimdir.

Pompalar, körükler, vantilatörler, soğutucular, soğutma kuleleri, hava kompresörleri, havalandırma sistemleri, petro kimya ve endüstriyel boru sistemleri, enerji santralleri, demir çelik endüstrisi, tersane, gemi endüstrisi gibi yoğun bir kullanım alanı olan kompansatörler tesisat üzerindeki baskıyı ortadan kaldırmakla yükümlüdürler. Bu elemanlar, bir ya da daha fazla körükten oluşabilirler.

KOMPANSATÖR SEÇİMİ

Kompansatör seçimi yapılırken, kullanılacakları alanlar, sıcaklık, basınç, hareket miktarı, akışkan düzeyi gibi özellikler göz önünde bulundurulmalıdır. Tüm bu faktörler göz önüne alınarak yapılacak seçim doğru kullanım ve dolayısıyla verimli sonuçlar ortaya çıkaracaktır. 

KOMPANSATÖR ÇEŞİTLERİ

Kompansatörler kullanılacakları alanlara ve uygulama tiplerine göre çeşitlere ayrılır.

• Metal Körüklü Eksenel Kompansatör-Eksenel kompansatörler, boru hatlarından geçen akışkanların sıcaklık farklarından oluşan genleşmeleri̇, boru ekseni boyunca absorbe eden elemanlardır.

• Dıştan Basınçlı Kompansatör-Dıştan basınçlı kompansatörler, eksenel tip metal körüklü kompansatörlerdir. Eksenel tip metal körüklü kompansatörlerde hareket miktarları sınırlıdır.

• Limitrotlu Dilatasyon Kompansatörü-Dilatasyon kompansatörleri borulama sistemlerinde dilatasyon geçiş noktalarına koyularak, zemine oturan farklı kütlelerin getirdiği birbirinden bağımsız hareketlenmeleri ve her türlü yer hareketlerinin sisteme getirdiği yatay ve düşey düzlemdeki hareketleri absorbe eden sistemlerin emniyetli çalışmasını sağlayan elemanlardır.

• Limitrotlu Titreşim Yutucu Kompansatör-Titreşim yaratan cihazların giriş ve çıkışlarına bağlanarak, oluşan titreşim ve gürültüleri alan, boru sistemine aktarmayan, sistemi rahatlatan elemanlardır.

• Kauçuk Kompansatör-Kauçuk kompansatörler boru hatlarında oluşan titreşim ve gürültüyü absorbe eden ısıya dayanıklı genleşme elemanlarıdır. 

•  Kardan Mafsallı (Sismik) Dilatasyon ve Deprem Kompansatörü-Kardan mafsallı kompansatörler borulama sistemlerinde dilatasyon geçiş noktalarına koyularak, zemine oturan farklı kütlelerin getirdiği birbirinden bağımsız hareketlenmeleri ve her türlü yer sisteme getirdiği x, y, z yönündeki hareketleri absorbe eden, sistemlerin emniyetli çalışmasını sağlayan elemanlardır.

• Boru Kompansatörü-Yüksek katlı yapıların ısıtma ve sıcak su kolon hatlarında sıcaklık farkından oluşan genleşme ve büzülme hareketlerinin alınması için boru kompansatörleri kullanılır.

• Lens Kompansatörler

• Kare Kompansetörler

KOMPANSATÖR UYGULAMALARI

Kompansatör uygulamaları, doğru montaj ile doğru sonuçlar verir. Uygulama aşamasında boru hattındaki nominal basınç ve genleşme oranlarının, seçilen kompansatör limitleri dahilinde olmasına dikkat edilmelidir. Yine örneğin laynerli kompansatörlerde akışkan yönüne dikkat edilmelidir.

Bu noktada kompansatör nedir sorusuna, bu genleşme elemanlarının ayrıntılı tanımlarını yaparak cevap vermek gerekir.

EKSENEL KOMPANSATÖR NEDİR?

Eksenel kompansatörler, boru hatlarından geçen akışkanların sıcaklık farklarından oluşan genleşmeleri̇, boru ekseni boyunca absorbe eden makine elemanlarıdır. Boru hatları bölümlere ayrılarak, oluşan genleşme miktarları hesaplanıp, bu hesap değerlerine bağlı olarak eksenel tip metal körüklü kompansatörlerin boru hattı boyunca montajı yapılır.

Eksenel genleşmeli kompansatörler, standart 30mm ve 60mm toplam hareketli olarak imal edilir. Boru hattına ve isteğe bağlı olarak farklı hareket miktarlarını içeren kompansatör imalatı da mümkündür.
Eksenel genleşmeli kompansatörlerin ana elemanı paslanmaz çelik malzemenin formlanması sonucu oluşan körüktür. Talebe ve ihtiyaca bağlı olarak yan elemanları vardır. Layner, Limitrot, Kaver
Kullanılan akışkan basıncı, sıcaklığı ve cinsine göre körüğün et kalınlığı, kat sayısı ve yan elemanları seçilir.

KAUÇUK KOMPANSATÖR NEDİR?

Kauçuk kompansatörler boru hatlarında oluşan titreşim ve gürültüyü absorbe eden ısıya dayanıklı genleşme elemanlarıdır. Yumuşak yapısından dolayı her yöndeki hareketi absorbe edebilir ve oluşan gürültüyü izole eder. Sistemdeki termal genleşmeyi önlerken koç darbesine karşı da sistemi koruma özelliğine sahiptir. Kauçuğun yapısından dolayı ayrıca conta ve salmastra kullanımına gerek yoktur ve döner flanşları sayesinde montaj kolaylığı sağlamaktadır. Kauçuğun içerisindeki metal tel takviyesi ile maksimum 16 bara kadar dayanımı vardır.

Gürültünün önemli olduğu yerlerde bu elemanları kullanılmalıdır. Pompalar, vantilatörler, soğutucular, hava kompresörleri, tersaneler, demir çelik endüstrisi ve kimyasal uygulamalarda tercih edilirler.

LİMİT ROTLU KOMPANSATÖR NEDİR? 

Limit rotlu kompansatörler borulama sistemlerinde dilatasyon geçiş noktalarına koyulur. Zemine oturan farklı kütlelerin getirdiği birbirinden bağımsız hareketlenmeler ile her türlü yer hareketlerinin sisteme getirdiği yatay ve düşey düzlemdeki hareketleri absorbe ederek, sistemlerin emniyetli çalışmasını sağlayan elemanlardır. Alınacak hareket miktarına bağlı olarak üretimi yapılır.

Limit rotlu kompansatörler, çift körük, ara boru, flanşlar ve rotlardan oluşan yapıya sahiptir. Çift tarafında bulunan körükleri ve limit rotları sayesinde çökme hareketlerini önleme kabiliyetine sahiptir.

Bu elemanlar bina geçişlerindeki bütün dilatasyon noktalarında, yer altı, yer üstü bütün hatlarda ve her türlü akışkanın olduğu bütün borulama sistemlerinde kullanılır. Kullanılan malzemeler de, körüklerde paslanmaz çelik, bağlantı malzemelerinde karbon çelik veya paslanmaz çelik olarak karşımıza çıkar.

Sıcak ve soğuk su sistemleri, basınçlı hava, kızgın su, buhar, kızgın buhar, kızgın yağ sistemleri gibi kullanım alanları vardır.

LAYNERLİ KOMPANSATÖR NE DEMEK?

Layner kompansatörde içinden geçen akışkanın akışı sırasında körük elemanının iç yüzeyi üzerindeki olumsuz etkileri minimuma indiren parçalardır. Körük iç yüzeyinde meydana gelen aşınmayı önlemek için kullanılmaktadırlar. Laynerli bir kompansatör akış yönü göz önünde bulundurularak monte edilmelidir.

ÇİFT KÖRÜKLÜ KOMPANSATÖR NEDİR?

Limitrotlu titreşim yutucu kompansatörün çift kat körüklü türü de vardır. Pompa, hidrofor, kompresör gibi titreşim yaratan cihazların giriş ve çıkışlarına bağlanarak, oluşan titreşim ve gürültüleri alan, boru sistemine aktarmayan, sistemi rahatlatan elemanlardır.

Kompansatörün özel paslanmaz çelikten oluşan körüğü bu titreşimleri emmek için tasarlanır. Körükler çift katlı imal edilir ve özel testlerden geçirilir. Düşük sıcaklık ve akışkan su olan sistemlerde kauçuk kompansatör kullanılır. Yüksek sıcaklık, değişik akışkan ve yüksek basınç uygulamalarında ise metal titreşim yutucu kompansatör uygulanır. Metal titreşim yutucu kompansatör limit rotlar ile kullanılır.

DEPREM KOMPANSATÖR NEDİR?

Deprem kompansatörleri borulama sistemlerinde dilatasyon geçiş noktalarına koyularak, zemine oturan farklı kütlelerin getirdiği birbirinden bağımsız hareketlenmeleri ve her türlü yer hareketlerinin (sismik –deprem) sisteme getirdiği x, y, z yönündeki hareketleri absorbe eden, sistemlerin emniyetli çalışmasını sağlayan elemanlardır. Alınacak hareket miktarına bağlı olarak üretimi yapılır. Deprem kompansatörleri, çift körük, araboru, flanşlar ve mafsallardan oluşan bir yapıya sahiptir. Verilen hareket miktarlarına göre dizayn yapılır. Çift tarafında bulunan körükleri ve mafsalları sayesinde bütün hareketleri önleme kabiliyetine sahiptir. Kardan mafsallı kompansatörler bina geçişlerindeki bütün dilatasyon noktalarında, yer altı, yer üstü bütün hatlarda ve her türlü akışkanın olduğu bütün borulama sistemlerinde kullanılır. Körükler paslanmaz çelik malzeme, bağlantı malzemeleri karbon çelik veya paslanmaz çelik olarak üretilir.

PASLANMAZ ÇELİK KÖRÜK NEDİR?

Paslanmaz çelik körük, kompansatörün ana yapısını oluşturan elemandır. Kompansatörün en önemli kısmı ondülasyondur, paslanmaz CR-NI çeliktir. Bu paslanmaz çelikler mantenzitik, ferritik ve ostenitik olmak üzere üç kısma ayrılır. Kompansatör uygulamalarında ondülasyon malzemesi olarak diğerlerine göre üstün vasıflara sahip ostenitik paslanmaz çelikler kullanılmaktadır. Bu çelikler soğuk haddeleme özelliğine sahiptir. Malzemenin elastik çalışma aralığının artması yorulmaları ve kayıpları azaltır. Ostenitik paslanmaz çelikler yüksek korozyon mukavemeti, yüksek mekanik mukavemet ve kaynak işlemine uygunluk gibi özelliklere sahiptirler.

Ondülasyon boru hattının ısıl genleşmesinden doğacak gerilimler ondülasyon tarafından yutularak ortadan kaldırılır. Kompansatörlerin ondülasyon kısmı hem ısıl genleşmeleri absorbe edebilecek esneklikte, hem de basınç-sıcaklık ve akışkan şartlarına karşı yeterli mukavemette dizayn edilmelidir. Böylece gerekli verim sağlanabilir.